“Still a man hears what he wants to hear and disregards the rest” Paul Simon
Een half jaar ben ik nu lid van een ‘filosofische kring’ in Kampen. Renée van Riessen was deze avond onze inleidster. De aanleiding was o.a. het verschijnen van haar boekje 
‘De ziel opnieuw’. De opvoeding van de ziel en de innerlijkheid zou centraal staan. Het woord onderwijs was ook gevallen. Ik was echt benieuwd. Ik kende haar van naam en wist dat ze ook in Kampen woont. Zij presenteerde eerder al een studiedag over Kierkegaard waar ik bij was. En het werd me toch boeiend… Niet in het minst door haar zeer ‘dialogische’ wijze van presenteren. Iets van deze avond wil ik hier delen. Niet dat het recht doet aan wat er allemaal aan de orde kwam. En het zou zo maar kunnen dat ze, als ze dit leest, verbaast is over wat hier staat. In de geest van: “maar hier heb ik het helemaal niet over gehad!?”. Ik hoorde dit er echter wel in…
Het eerste deel van haar betoog ging over de teloorgang t&m de ontkenning van de ziel door o.a. de hersenonderzoekers tot de ‘terugkeer van de ziel’ als thema van de maand van de filosofie in 2013. Voor mij werd het interessant toen ze begon over de notie van de ‘innerlijkheid’ en ‘hyper-individualiteit’ in het denken van Kierkegaard. Aan de hand van het denken van Kierkegaard kwamen er drie perspectieven op de opvoeding van die innerlijkheid/subjectiviteit/individualiteit voorbij die ik, ook juist in deze volgorde, herkenbaar maar ook reuze avontuurlijk vond.
Eerst was er het denken van Socrates over ons zelf. Voor hem is de ziel ‘de kennis van ons zelf’; het vermogen je zelf waar te nemen. Bij hem krijgt de zorg voor de ziel het karakter van zelfonderzoek. De opvoeder heeft in deze de rol van de vroedvrouw van de innerlijkheid die het zelf ‘tevoorschijn vraagt/luistert‘. De associaties die ik daarbij had waren woorden als zelfontplooiing en het ‘constructivisme’. In dit denken worden wij zelf de makers van ons zelf. Volgens mij heel modern…
De tweede op rij was Kierkegaard die zich volledig kon vinden in Socrates, volgens Renee, maar die vervolgens deze denkwijze over ons zelf ‘tot vertwijfeling’ door-denkt. In zijn ogen kunnen wij onszelf niet voortbrengen zonder ook niet tot wanhoop gedreven te worden. Onze radicale machteloosheid, schuld en sterfelijkheid maakt het onmogelijk om op ons zelf te vertrouwen of ons te ‘verheffen’ over ons resultaat (Ziekte tot de dood). Ons-zelf-zijn is een on-mogelijke opgave die ons tot vertwijfeling brengt. Ook hier weer de herkenning voor mezelf en in mijn werk als ‘pedagoog’. De individualiteit tot zijn totale eenzaamheid maar ook machteloosheid en verlorenheid door-dacht.
Voor mij was het die avond inmiddels knap spannend geworden. Volgens mij was dit het moment dat er in de groep allerlei associaties naar boven kwamen over dat wij ‘van boven & van buitenaf’ gered zouden moeten worden…
En hier bracht Renée van Riessen haar inzicht van ‘de derde leerweg’ ter sprake; de categorie van de Ander/ander van Levinas. In de ontmoeting/het gesprek met de Ander/ander, die onze leraar/messias is, worden wij van buitenaf geboren; tot leven gewekt. Hier werd ik, denk ik, nog het meest enthousiast van. De eerste pedagogische verantwoordelijkheid herkende ik en van de tweede wist ik genoeg vanuit mijn eigen leven maar de derde gaf mij lucht en perspectief. Vanuit deze drie perspectieven tezamen kon ik mijn werk als pedagoog en geestelijk begeleider wel doen!
Opvoeden en onderwijs worden dan drie dingen:
> begeleiding van de zelfontplooiing
> het niet schrikken van de onvermijdelijke vertwijfeling
> het ….. van de geboorte uit de Ander/ander/God/god/inspiratie/roeping
Ik ging dan ook fluitend naar huis…
‘Want’, zo spreekt de Hoogverhevene,
die troont voor eeuwig, wiens naam de Heilige is,
‘Ik ben de Heilige die woont in den hoge,
maar ook in het geslagen en diep vernederde gemoed:
Ik geef nieuw leven aan het vernederde gemoed,
nieuw leven aan het geslagen hart. Jesaja 57:15
Rinie Altena 