Beste Rinie,

Een bijzondere vraag in deze tijd, een vraag echter die mij toch ook wel weer bezig hield de laatste tijd, terwijl ik daarover toch vroeger, zeker in mijn Tübinger tijd zeer fundamenteel over heb nagedacht, omdat de offerterminologie en de verzoening bij mijn leermeester Peter Stuhlmacher tot de centra van zijn onderzoek behoorden.
Ik wil graag op je vraag reageren, of ik er zo gelukkig mee ben dat dit op jouw blog verschijnt, weet ik niet. Ik ben niet zo’n groot voorstander van de sociale media en al helemaal geen gebruiker, kost mij veel te veel tijd. Als ik reageer dan doe ik dat persoonlijk als gelovige die theologisch gevormd is. Ik kan beide niet van elkaar losmaken. Ik ben die ik geworden ben. Maar als je bedoeld een vrij directe reactie, zonder uitgebreide theologische verantwoording en doordenking, dan is het dat.
Nee, God eist geen offer voor zijn vergeving, Hij wil/hoeft geen bloed te zien, Hij eist geen genoegdoening voor onze zonden. Kortom geen verzoening door voldoening (Anselmus).
Nee, God schenkt ons in Christus verzoening en vergeving, Hijzelf is het die in Christus de wereld met zichzelf verzoend. Om in jouw beeld te blijven, Hij bouwt de brug en is de brug zelf. (En vraagt van ons om daaruit te leven en daaraan heb ik mijn handen vol.)
Ook in het Oude testament is daar al volop sprake van, God schenkt zijn vergeving en verzoening om niet aan de mens die Zijn weg gaan wil (lees de psalmen en Jesaja) en omwille van de lijdende rechtvaardige aan allen, de hele wereld.

(Gisteren zag ik in mijn boekhandel Gastl in Tübingen – waar ik dit schrijf – een boekje van een katholiek theoloog Ottmar Fuchs met de titel: “Wer’s glaubt, wird selig… Wer’s nicht glaubt, kommt auch in den Himmel”, die mij wel aansprak. Ik kom in mijn werk al te veel mensen tegen die door gebeurtenissen in hun leven niet meer kunnen geloven, maar die ik met een rustig hart aan God toe vertrouw.)

De kennis van de offerterminologie, hebben wij theologen vooral nodig om de taal en beelden uit de Bijbel en latere theologie en belijdenissen te verstaan en vervolgens om te zetten in beelden die mensen nu begrijpen. Maar ook binnen het Oude Testament en trouwens ook door Jezus zelf wordt het offer gerelativeerd en de offercultus bekritiseerd.
Zeker de jonge kerk, beter de evangelisten en Paulus en vooral de schrijver van Hebreeën gebruiken echter deze terminologie en beelden om de dood van Jezus te duiden en betekenis te verlenen. Er zijn echter meer beelden en termen waarin dit gebeurd. Je zou ook kunnen zeggen de dood van Jezus en de betekenis ervan blijft een groot raadsel en mysterie, we zoeken en tasten naar betekenis die nooit af en absoluut is.

Voor mij persoonlijk is het nu zo dat ik geloof dat de wereld de Rechtvaardige, die de verdorvenheid en het kwaad – dat zelfs zetelt in onszelf – bloot legde, niet heeft kunnen verdragen. De wereld (en dus ook wijzelf) heeft hem weggedrukt tot op het kruis en meende daarmee van deze lastpak, die een ongemakkelijke waarheid sprak, af te zijn. God heeft echter juist Hem in de opstanding bevestigd en verhoogd en gemaakt tot een begaanbare weg tot Hemzelf en de vernieuwing van de wereld. Dat is voor mij de betekenis van Goede Vrijdag en Pasen, die ik niet los van elkaar kan zien.

Ik kan zelfs momenteel zeggen – ook al kan ik het nog niet goed theologisch verantwoorden – de dood van Jezus aan het kruis was niet nodig geweest van God uit. Het is het kwaad van mensen dat dit veroorzaakt heeft en God heeft met de opstanding van deze rechtvaardige dit kwaad definitief overwonnen. Of om het met Bonnhoeffer te zeggen:
‘God laat zich uit de wereld terugdringen tot op het kruis, God is zwak en machteloos in de wereld en juist zo en alleen zo is Hij met ons en helpt Hij ons. In Mt 8,17 staat overduidelijk dat Christus ons niet helpt krachtens zijn almacht, maar krachtens zijn zwakheid, zijn lijden!’ (zie je eigen blog) Daaruit leef ik en daarin mag ik sterven.
Maar ook in het Oude testament is God al volledig de barmhartige vergevende verzoener. De bedoeling was dat Jezus daar opnieuw profetisch van kwam getuigen (zie de gelijkenis van de wijngaard). Het nieuwe in het Nieuwe Testament is dat in Jezus zichtbaar wordt dat zelfs het ultieme kwaad Gods bedoeling met zijn schepping en schepselen niet kan verstoren, maar Gods levendmakende kracht groter is dan de vernietigende macht van het kwaad of van ons mensen.

Daarom, alsjeblieft, leef wat meer vanuit de vreugde van Pasen en worstel eens wat minder met jezelf of met beelden uit de Bijbel die ons verstand verre te boven gaan. Met de Orthodoxen zeg ik: het mysterie van Gods liefde en barmhartigheid zijn er niet om door ons in vaststaande beelden en systematische leerstellingen gevangen te worden, maar om te vieren met vreugde en om uit te leven.

Altijd tot verantwoording bereid, je liefhebbende broer,

Arend

(Arend is mijn drie jaar oudere broer en predikant/geestelijk verzorger namens de PKN bij de Basis in Doorn en heeft in Tubingen gestudeerd)