Kwam een leuk nieuw boekje tegen. De inleiding pakte gelijk: een zoektocht naar kerk en geloven wat ‘verschil’ maakt / wat ergens toe dient / wat er toe doet: dagelijks / in de buurt / maatschappelijk / de toekomst van de aarde. Kerken als oefenplaatsen in tegendraads gelovig leven. Negen tegendraads theologen passeren de revue. Maar alleen al deze inleiding deed mijn hart opengaan. Eindelijk weer kerk en politiek in een adem… (W.T. Cavanaugh). Hoe lang is dat geleden….? Dat er zelfs een theoloog als Tim Keller in stond vergroot alleen maar mijn plezier want het maakt mij nieuwsgierig. Ik zal elk interview langs gaan en door de (lees)tijd heen reageren. De beide schrijvers hebben een link naar het tijdschrift Wapenveld. Enkele portretten stonden daar al in. Kijken of ze me raken. Woorden die mij in ieder geval niet aanspreken zijn ‘morele vorming’ en ‘zelfverloochening’. Het laatste en het eerste zijn geen doel: het gaat er, m.i., om dat we ons laten raken door het appel wat aan ons voorligt en gaan handelen/geven uit die betrokkenheid. Het delen en geven van ons leven omdat we ander zien, horen en voelen. Liefde als offergave; opdat het goed wordt. (de rest van de inleiding is een irritant voorsorteren op vragen van de makers; alsof ik zelf niet kan lezen en bedenken…).
1. Richard B. Hayes Centraal thema van deze ontmoeting is de postliberale (Postliberal Theology) bijbeluitleg. Hoe lees je de bijbel zo dat je niet in de valkuil van het sterk historisch en kritisch lezen of van het letterlijk lezen. Dit vraagt een verbeeldende en narratieve lezing(= figuratief?) waarin de eigen werkelijkheid wordt wordt begrepen vanuit de werkelijkheid in het bijbel verhaal(Viervoudig schriftzin). Daarbij moet men wel het verhaal lezen in de context van heel het boek en de andere bijbelboeken. De ijkpunten die hij noemt zijn het Kruis, gemeenschap en nieuwe schepping(37). Waar ‘ik’ blijf in deze benadering zie ik niet? Ik mis de dialoof/interactie…
2. Stanley Hauerwas “Ik wijdde op 15-jarige leeftijd mijn leven aan de dienst van God, vanuit de gedachte dat als God mij niet wilde redden, ik Hem onder druk kon zetten door dominee te worden“43 Alleen al van zo’n zin wordt ik vrolijk van; een oprecht mens. En even verder..“Ik schaam me naar voor de manier waarop het evangelie (in de VS) wordt misbruikt voor een programma van patriottisme en individualisme.” Onder invloed van Barth, Yoder en Jezus komt hij tot een radicaal pacifisme. In zijn benadering kwam de kerk als politieke gemeenschap van God met centraal daarin de eucharistie centraal. Een gemeenschap waarin naar alternatieven wordt gezocht voor euthanasie, abortus en oorlog. En niet de seculiere overheid al te zeer naar het zin willen maken. In mijn oren neigt hij nogal naar een ‘superieure’ positie van de gemeente t.o.v. de wereld maar is daar zelf heel dubbel in door zelf geen echt deel uit te maken van een gemeente…… In de rij van God, schrift, gemeente, liturgie en subject is het voor mij niet duidelijk waar hij de ‘autoriteit’ legt…
3. Samuel Wells Een man met het hart van een pastor, een geraakt zijn door de armoede en een goed stel hersenen die hij voor beide wil inzetten. .. een van de armste wijken… 15 betrokken volwassenen …. lag wakker .. foto van de mensen in de wijk in de kerk… het werd een verhaal met God in de hoofdrol.. zoals in de bijbel..60 Voor hem spelen zijn preken een heel belangrijke verbindende rol. Maar naar aanleiding van de keren in de VS zegt hij ook: Het is prachtig iedere zondag voor 1.200 mensen te preken maar je liegt tegen jezelf als je denkt dat het Koningkrijk van God dichterbij is omdat er meer mensen voor je zitten”62. Werkelijke beslissingen over het leven in deze wereld zijn ingebed in een leven van navolging, waarin het karakter wordt gevormd en gekneed”65. Zijn focus is dus de morele karaktervorming in de christelijke gemeente. De kern zit in het handelen en niet in de intellectuele doordenking. In werkelijke handelingen van compassie. Niet het woord maar het leven; sacramenteel handelen. Een ‘dramatisch’ gebeuren noemt hij dat. Een leven dat de ‘verbeelding’ prikkelt en waar ‘verzoening’ gebeurd.
Ik stop er mee. Het wordt teveel. Ik schrijf bij elke theoloog een leuk citaat en daar houd ik het bij. Er komen er nog een paar voorbij wier theologie gegrond is in echte existentiële lijdenservaringen. Het maakt dat het echt ergens om gaat! Van N.T. Wright en Tim Keller snap ik niet dat ze er bij staan? In de maatschappelijke zin absoluut niet inspirerend. Dan had ik Huub Oosterhuis leuker gevonden? Trouw: ‘Red hen’ Oosterhuis
Ik vind het voor een leek veel te moeilijk(vraagt veel kennis / veel onbekende namen en termen voor mij) maar als je daar overheen leest is het een fantastisch boekje wat kerkzijn weer bij/in de tijd wil brengen. En dat is veel meer dan ethiek. En waar dan de autoriteit ligt: God / Traditie / Politiek / Gemeente / Liturgie / Bijbel / Jezus / Geest / Sacramenten / de lijdende / mij? Als het zoden zet aan de dijk van Gods Koninkrijk ben ik blij… (ben wel benieuwd naar wat Frits en Bert hiervan vinden)
“Je vertelt de ander niet wat jij denkt, maar vraagt hem hoe zij tegen de dingen aankijkt”
“Ik denk dat we een soort seismografische gevoeligheid zouden moeten ontwikkelen, die ons leert in te zien wat in welke tijd de moeite van het signaleren, ontmaskeren of bestrijden waard is.”98
6. Brian Brock
“De vraag is dus niet hoe het met onze christelijke karakter eigenschappen staat, maar of we God ontmoeten, of we zijn stem horen, of we zijn verborgen omgang kennen. (o.a. in het zingen van de Psalmen) Alleen zo’n leven de omgang met onze Schepper leert ons hoe te leven, wat voor relaties we kunnen aangaan, hoe we voor onze kinderen kunnen zorgen, welke producten we het best kunnen kopen en tegen welke slechte gewoonten we te strijden hebben.” 115
“Het christelijk geloof is niet westers, Amerikaans, kroatisch of Nederlands. Als dit besef verdwijnt, dan wordt het tijd voor een verklaring als de Barmer Thesen – tegen het tribalisme, tegen elk groepsdenken dat zich tooit met christelijke frasen of symbolen.”127
“Instead of reflecting on the kind of society we ought to create in order to accommodate individual or communal heterogeneity, I will explore what kind of selves we need the be in order to live in harmony with others” 129
8. Tom Wright
“Ik raakte in het onderzoek gefascineerd door karaktervorming en transformatie. (zijn bestudering van Paulus) En daaruit kwam duidelijk naar voren dat je wordt wat je aanbidt.” ( zijn laatste twee boeken zijn wel een echte aanrader!)
9. Tim Keller
…
En ter relativering: ‘Als je het begrijpt, dan is het niet God’ (Augustinus)
Zie ook: Ronald van den Oever en Jos Douma maar bij hen mis ik volledig de politieke en maatschappelijke dimensie van de oefenplaats. Wat juist bij deze denkers heel centraal staat. Zij associëren het begrip oefenplaats met spiritualiteit en daarmee lijkt de maatschappelijke dimensie van het tegendraadse uit het beeld te verdwijnen..?
Hoe meer ik van hun leeswijze lees hoe geschokter ik ben. Maar mischien ben ik degene die de verkeerde bril op heb….? Eerst heet het ‘tegendraadse theologen over kerk en ethiek’ (ondertitel). In hun reactie pakken ze het woord oefenplaats en tegendraads en verbinden dat met spiritualiteit. Vervolgens gaat het helemaal niet meer over bijbeluitleg en de maatschappelijke werkelijkheid (zie Cavanaugh). Het woord spiritualiteit ben ik nauwelijks tegengekomen in het boek. Bijna manipulatie….?
Rinie Altena 
Pingback: Mystieke / Contemplatieve Antropologie 3 De wereld | Rinie Altena
Pingback: Mystieke / Contemplatieve antropologie 2 | Rinie Altena
Pingback: Thomas Merton over ons Zelf: illusie en ons ware Zelf | Rinie Altena
Pingback: Thomas Merton over Contemplatie | Rinie Altena
Pingback: Mystieke / Contemplatieve antropologie 1 | Rinie Altena
Ah eindelijk je verwijzing gevonden die je onder mijn artikel hebt gedaan. Een zeer lezenswaardig blog Rinie! Ik lees een enthousiaste en inspirerende bespreking van de theologen uit het boek.
Je kritiek is – als ik het goed begrijp – dat je iets mist in mijn betoog. En wel de politieke en maatschappelijke dimensie van de oefenplaats. Aangezien ik dit belangrijke dimensies vind van spiritualiteit ben ik blij dat je daarop nog even de aandacht vestigt. Ze komen er in mijn stuk erg bekaaid vanaf. Maar ik noem de maatschappelijke dimensie zeker wel:
citaat:
“Vandaar dat tegendraadse theologen ook graag spreken over een tegendraadse spiritualiteit ten opzichte van de maatschappij. Dit noemen ze soms counter-cultural”
Het was ook niet mijn bedoeling om alle uitwerkingen praktisch te maken, maar vanuit deze boeken in te zoomen op het woord tegendraads en dit te erkennen en te waarderen als iets wat ruimte en richting mag krijgen in kerkelijk verband. En zoals ik al aan Jan Wolsheimer schreef ben ik hier meer de agoog dan de activist. Ik heb me daarbij ook iets meer op de kerkelijke dynamiek gericht. Maar ik geeft je graag gelijk dat tegendraadse spiritualiteit ook een maatschappelijke dimensie heeft. Ik laat me hierin graag aanvullen.
Je noemt het bijna manipulatie en daar kan ik me iets voorstellen. Zeker als de verwachting is gewekt dat beide boeken worden besproken. Ik ga inderdaad nauwelijks op de boeken in. Echter heb ik niet gezegd dat ik de boeken wil bespreken, maar heb ik expliciet genoemd dat ik wil inzoomen op tegendraadse spiritualiteit. En daarbij heb ik proberen aan te sluiten bij het publiek en heb ik inderdaad niet alles genoemd wat ik zou kunnen noemen.
Je zegt dat het woord spiritualiteit bijna niet in het boek voorkomt, maar dat lijkt me iets teveel gefixeert op het woord spiritualiteit en niet op de betekenis van dit woord. Spiritualiteit mag dan niet in het boek voorkomen (hoewel ik hierbij benieuwd ben naar de engelse tekst), het boek staat vol van spiritualiteit als we dit opvatten als gerichtheid op de God-menselijke verhouding en het gelaagde omvormingsproces. Juist een positieve vorming van karakter en maatschappij lijkt me een belangrijk thema in spiritualiteit. Daar staat het boek vol mee. Ik neem aan dat je dit met me eens kunt zijn. Ook wanneer het over narratief bijbellezen gaat waarbij wij onze plek vinden in het bijbelverhaal lijkt me een vorm van spiritualiteit die gericht is op mijn omgang met God en mijn karakterverandering.
Een gedeeltelijke erkenning van je gemis en een gedeeltelijk weerwoord ontvang je bij deze van mij. Ik bedank je nog voor je nuttige aangevulling.
vriendelijke groet en het ga je goed, Rinie!
Beste Ronald,
Nu is het mijn beurt om sympathiek te reageren. Dank voor je waardering en niet defensieve reactie. Wat je zegt had ik ook wel gelezen. Mijn angst was/is dat het boek geassocieerd zou worden met een a-politieke / niet-maatschappelijke spiritualiteit. Ik ben als de dood voor een vroomheid die alleen om de eigen ziel gaat. Ik heb net het laatste(?) boek van N.T. Wright uit ‘How God became king’. Daaarin houd hij een, voor mij, overtuigend betoog voor het centraal stellen van het koninkrijk Gods; heling/verzoening voor heel de mensheid en schepping. Spiritualiteit wordt dan de beoefening van die scheppende werkelijkheid. Je mee laten slepen in dat ‘werk’. Je laten raken door de schreeuw om redding van al die drenkelingen die zoeken naar een goede toekomst. Zulke taal mis ik bij Jos Douma. En ja, miste ik in je bespreking. (En ja; jij hoeft echt niet dat te zeggen wat ik wil!!!)
Een zeer waarderende en hartelijk groet.
Dag Rinie,
Van mijn kant ook even een reactie. Dank voor je scherpe blik!
Je hebt er gelijk aan dat ik met mijn bijdragen geen recht doe aan het boek, met de negen interviews, als geheel. Ik heb een centraal punt willen oppakken uit de inleiding van de interviewers, een punt dat bij nadere beschouwing wellicht ook wat minder prominent en frequent voorkomt in de negen interviews dan de interviewers zeggen. Dit punt namelijk: laat de kerk een oefenplaats voor karaktervorming zijn.
Ik verbind dat inderdaad met spiritualiteit en ben denk ik wat weinig helder over wat ik daaronder versta. Zelf omschrijf ik spiritualiteit als ‘leven in de Geest van Jezus’. Ik ben ook erg tegen een spiritualiteit die alleen maar om de ‘eigen ziel’ gaat. Spiritualiteit is zo breed als het leven zelf – zie de negen spirituele talen waar Ronald zich vaak sterk voor maakt. Spiritualiteit heeft alles te maken met het koninkrijk van God, met de nieuwe schepping die zich in Jezus aandient.
Deze breed opgevatte spiritualiteit vraagt om inoefening, om karaktervorming, om door de Geest bezielde mensenharten. Daar heb ik specifiek de aandacht voor willen vragen, vooral vanuit de vraag: welke rol kan/moet een lokale geloofsgemeenschap hierin spelen? Uiteraard moet deze ingeoefende spiritualiteit, deze karaktervorming, vrucht dragen juist in het alledaagse leven van mensen die zoeken naar Gods gerechtigheid en barmhartigheid en die in het spoor van de Geest tekens van Gods koninkrijk willen oprichten!
Met hartelijke groet!
Jos Douma
Beste Jos,
Dank voor je reactie. De vraag blijft wat de focus dient te zijn. Om het een beetje scherp te blijven zeggen: Jezus deed niet aan spiritualiteit maar, uiteraard als ik het goed begrijp, was geheel een levende werkelijkheid van God: de realisering van Gods Koninkrijk. Om navolgers te zijn hebben wij dagelijkse vorming nodig. Maar wij worden gevormd door ons handelen. Ons handelen ten dienste van de verworpenen. Ik kan je zeggen Jos als je dat probeert te doen heb je gebed, de liturgie en de gemeenschap hard nodig. Eerst de daad. Jezus vraagt ons bij het oordeel niet of we aan spiritualiteit hebben gedaan of aan karaktervorming… En vanaf daar, dus te dienste van ons handelen, ben ik het vervolgens helemaal met je eens. En weer kom ik met N.T. Wright… Ik kon helaas niet op je eigen site op je reageren?
Maar dank voor je reactie!
Dag Rinie,
Jij ook weer dank voor je reactie. Boeiend om te lezen: ‘Maar wij worden gevormd door ons handelen.’ En: ‘Eerst de daad.’ Ik ben het van harte met je eens dat ons handelen een ongelooflijk belangrijke rol speelt bij onze (karakter)vorming. Wellicht is dit zelfs een ondergewaardeerde manier van leren en gevormd worden in onze cultuur die leren en gevormd worden vooral associeert met boeken lezen (studie etc.).
Zelf denk ik in dit verband meer vanuit de leercirkel van Kolb (met vier instapmogelijkheden om te komen tot leerervaringen): het doen, het reflecteren, het opnemen van nieuwe theorie, het oefenen. Voor een leerproces zijn alle vier momenten van belang. Alleen maar doen, zonder daarover te reflecteren en zonder ook nieuwe visies toe te laten in je denken, levert een eenzijdig (stokkend) leerproces op.
Op mijn site kun je zeker reageren, volgens mij op dezelfde manier als op jouw blog.
Hartelijke groet en fijne dag!
Jos
Ik (Rinie) schreef hem persoonlijk dat ik op mijn website zo min mogelijk het laatste woord wil hebben:
Dag Rinie,
Dank voor je mail.
Spiritualiteit die doel op zich is geworden is opgehouden spiritualiteit te zijn!
Ik denk dat ons ‘verschil’ van benadering vooral kan zitten in onze verschillende voorkeuren binnen de 9 spirituele talen.
Voor mij zijn de taal van verdieping, denken en eenvoud erg belangrijk.
Ik vermoed dat bij jou eerder de talen van idealen en zorgen een hoofdrol spelen?
(Zie:http://www.eo.nl/algemeen/spiritualiteit/
Klik op ‘uitleg’ dan vind je iets over elk van de 9 talen.)
Ik ben me ervan bewust dat ‘mijn’ talen als valkuil hebben: naar binnen gekeerd raken en gebrek aan gerichtheid op de dagelijke praxis van gerechtigheid en barmhartigheid.
Hartelijke groet en zegen bij alles!
Jos
Pingback: Mystieke / Contemplatieve Antropologie 3 De wereld | Rinie Altena
Pingback: Thomas Merton over ons Zelf: illusie en ons ware Zelf | Rinie Altena
Pingback: Mystieke / Contemplatieve antropologie 2 | Rinie Altena
Pingback: Thomas Merton over Contemplatie | Rinie Altena
Pingback: Mystieke / Contemplatieve antropologie 1 | Rinie Altena