Met stijgende verbazing (tot zelfs verbijstering) las ik een interview met de emeritus predikant Jan Knol (Spinoza en Jan Knol). Het ging over Spinoza.
“God is alles en er is niets buiten hem…..En wat betreft de zin die het kan hebben: je kunt er gelukkig door worden. Omdat je gaat inzien dat niets voor niets gebeurt. Spinoza’s hoofdstelling luidt: ‘Uit de noodzaak van de goddelijke natuur volgen eindeloos veel dingen op eindeloos veel wijzen.’ Er is dan ook niets toevallig.
Alles is door de noodzaak van de Goddelijke Natuur bepaald om op een zekere manier te bestaan en te werken. Alles is perfect, waaronder Spinoza verstaat: het is zoals het is, en kan niet anders zijn.”
… “Bij hem bestaat er geen vrije wil, maar ook geen zonde of schuld.”
Dit lijkt toch verdacht veel op zondag 10 en op de houding binnen de Islam ‘Allah ’s wil’? Hier verdwijnen m.i. passie, strijd verzet en verantwoordelijkheid. Predestinatie..? Alsof de schepping al af zou zijn.. En dat we ‘geen wil’ zouden hebben daar zijn we nog maar net over in gesprek n.a.v. toch wel wat kort door de bocht uitspraken van een enkele herzenonderzoeker(zie o.a. Damasio recent in Trouw: “Het is idioot om te beweren dat wij geen vrije wil zouden hebben.” Damasio).
Alsof we weer helemaal opnieuw beginnen met deze discussie… ‘god wil het / de wet van noodzakelijkheid / god = lot’ Een ‘naar binnen geklapte’ immanentie zou ik dit noemen. Een half jaar geleden werd er ook al verslag gedaan van een cursus over Spinoza met dezelfde strekking, door Wilfred van de Poll Spinoza is heel praktisch.
Dit is absoluut niet mijn spiritualiteit. Dit godsbeeld beroofd mij van mijn vrijheid en volwassenheid. Ik wil verantwoordelijk zijn en er toe doen met mijn handelen. Ik ga hier geen discussie aan over Spinoza; ik heb geen recht van spreken hierover. Mijn broer Jan was een liefhebber van hem en las hem tot op zijn sterfbed. De brieven van hem lagen op zijn nachtkastje.
Maar mijn zorg is vooral de onderlinge verhouding tussen ons als menselijk persoon en het ‘goddelijke’ of dat nu God of zijn wordt genoemd. Ik ben op zoek naar een spiritualiteit waarin wij recht overeind worden gezet zonder ons te overvragen. En dan kom ik terug bij o.a. Ingnace Verhack en dit interview inspireert mij niet om het bij Spinoza te zoek… En natuurlijk mijn andere denkers.
De vraag blijft liggen wat hiervan de dynamiek is; hoe kan het dat mensen een oud godsbeeld kwijt raken en er dit voor terugkrijgen: immanente predestinatie …?
Rinie Altena 
Hier gaat het niet over de vrijheid maar over de vrije wil. Mensen denken wel dat ze iets uit vrije wil of keuze doen, maar dat komt omdat ze kijken naar de daden die ze doen en niet naar de oorzaken waaruit ze die doen, en daar de oorzaken weer van enz. We zitten in eindeloze causale ketens. En die te ontkennen maakt je niet minder slaaf maar veeleer meer. ’t Is heel paradoxaal. Maar die mens is het meest vrij die de noodzaak van alles inziet.
Overigens ’t is heel vlug in te zien dat er geen vrije keuze of wil is. Immers aan ’t eerste vereiste om iets te kiezen voldoe je al niet; namelijk dat je leeft, en waar, wanneer, hoe etc.
Ik denk dat ik inderdaad niet het woord vrijheid bedoel maar verantwoordelijkheid. En binnen de context van contingentie een ruimte van keuze vrijheid. Heel veel / ongelooflijk veel in mijn leven is een eindpunt van een keten van gebeurtenissen maar ik neem de verantwoordelijkheid op mij voor mijn deel en heb, binnen een bepaalde mate van vrijheid, keuzes gemaakt.
Lees het prachtige lied van Dylan:
http://www.bobdylan.com/songs/every-grain-of-sand